شیــــــراز و آفریقــــــــــــا

 پادشاهی شیرازی ها در آفریقا

در فوريه 2001 برابر با بهمن ماه 1379 هجري خورشیدی همایشي با عنوان "نخستين کنفرانس بررسي نقش شيرازيها در دولت و تمدن شرق افريقا" در نايروبي پايتخت كشور آفريقايي كنيا برگزار شد. اين همایش به همت رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در كنيا وبا همكاري موزه ملي كنيا برپا شده بود. در مدت دوروز برپايي سمينار كه در محل هتل پان‌افريك صورت گرفت سخنراناني از ايران ، كنيا و تانزانيا به ارائه مقالاتي در خصوص موضوع گردهمايي پرداختند.
هم‌چنین نمايشگاهي از آثار تاريخي ايران و نيز تمدن شيرازي شرق افريقا ايجاد شده بود و فيلم‌هايي نيز در اين زمينه نمايش داده شد.
ارتباط ایرانیان با آفریقا از روزگار هخامنشیان آغاز شد. فتح مصر بوسیله کمبوجیه نقطه عطفی بر این روابط بود. با حکومت 200 ساله ایرانیان باستان بر مصر، لیبی، تونس و حبشه (اتیوپی) نخستین گام بر توسعه روابط فرهنگی و بین تمدنی میان ایران و ملل آفریقایی برداشته شد.
کشفیات باستان‌شناسی ازجمله سفال‌های ساسانی در این کشورها، ادامه ارتباط ایرانیان و آفریقا را نشان می‌دهد.

اما سرآغازدولت و تمدن شيرازي در شرق آفريقا به هزار سال پيش برمي‌گردد. در اواخر قرن چهارم هجري (10 میلادی) درپي تحولاتي كه مربوط به نواحي جنوبي ايران بوده است تعداد قابل توجهي از بازرگانان و دريانوردان ایرانی نخست از بندر سیراف (طاهری) و سپس از جزایر کیش و هرمز به سواحل شرقي افريقا کوچ نمودند.
 اين مهاجرت به فرماندهي شخصي به نام علي پسر حسين شيرازي (يا علي پسر حسن) صورت گرفته كه احتمال دارد از خاندان بويه (شاخه فارس) باشد. او با استقرار در كيلوا (درساحل تانزانياي كنوني)  و تصرف سواحل وجزاير اطراف آن (زنگبار یا زنج) در حد فاصل موگاديشو (مقدیشو) در سومالي كنوني تا سغاله (سوفالا)  در موزامبيك كه سراسر سواحل كشورهاي كنيا، سومالی، موزامبیک، کومور و تانزانيا رادربرمي‌گيرد و تاسيس مراكز حكومتي در لامو، ماليندي و چند جاي ديگر، پادشاهی شيرازي‌ها را پایه‌گذاری كرد.

  اين دولت حدود پانصد سال پایدار بود؛ و کم‌کم با کاهش قدرت این پادشاهی و قدرت گرفتن حکومت‌های فاطمی، ایوبی، مملوک‌ها و عثمانی در مصر و شمال آفریقا دولت شیرازی‌ها تضعیف شد.  سرانجام در اواخر قرن نهم هجري درپي هجوم پرتغالي‌ها در زمان ابراهيم، آخرين فرمانرواي شيرازي به عمر آن خاتمه داده شد . دولت شيرازي شرق افريقا نقش مهمي در توسعه مناسبات تمدني آن سامان داشته و نيز پدیدآورنده فرهنگ و قوميت سواحيلي شده است.

فرهنگ سواحلي‌كه امروزه در شرق آفريقا وجود دارد و متشكل از عناصر گوناگون است، در گام  اول حاصل امتزاج تمدن ايراني وآفريقايي بوده است. بنابراین هم از نظر نژادي و هم از نظر زبان وآداب و رسوم مي‌توان عناصر ايراني قابل توجهي در آن سراغ گرفت.
    به‌گونه‌ای که واژه‌های پارسی بسیاری در زبان سواحیلی کنونی وجود دارد؛ که در ارتباط با موضوع‌های اقتصادی، بازرگانی، اداری، معماری، نام، القاب و ... می‌باشد و باوجود گذشت صدها سال هنوز هم از آنها بهره برده می‌شود. برخی اصطلاحات سلسله مراتبی در قبایل آفریقایی تانزانیا مانند شاه (sheha) و وزیر (waziri) که هنوزه هم رواج دارد، یادگاری از پادشاهی شیرازی‌ها می‌باشد.
دستور زبان پارسی نیز بر سواحیلی اثرات بسیار زیاد و غیرقابل انکاری داشته است، ازجمله در حروف صدادار و بی‌صدا، و تاکیدات خاص صداها. هم‌چنین ادبیات و اشعار سواحیلی از شاعران بزرگی مانند حافظ و خیام تاثیر پذیرفته است.

  رواج تقویم ایرانی (هجری شمسی)، گسترش دین اسلام، پدیدآمدن سیستم حکومتی دولت‌شهر، برخی آداب و رسوم و جشن‌های ایرانی همانند عید نوروز در شرق آفریقا از دیگر اثرهای نفوذ تمدن و فرهنگ بزرگ ایرانی‌ها در آن جایگاه می‌باشد. 
هم‌چنین وجود دست‌نوشته‌های فارسی و آثار معماري بجاي مانده از تمدن و دولت شيرازي در جزيره زنگبار وديگر نواحي قابل توجه است.  بعلاوه در حدود هفتاد كيلومتري جنوب بندر ممباسا در کشور کنیا ، شهر کوچکی وجود دارد به نام شيراز كه آثار مهمي از مسجد و مقبره مربوط به دوره شيرازي‌ها در آنجا ديده مي‌شود. یکی از این مساجد سنگی بوده و به سبک روزگار خاندان بویه می‌باشد.

  هم‌اکنون نیز اقوامی در این منطقه به‌نام شیرازی‌ها زندگی می‌کنند که در جنگ‌های استقلال تانزانیا از انگلیس  در شکل سازمانی به‌نام انجمن شیرازی (shirazi association) فعالیت بسیار و خستگی ناپذیری داشتند.

   همه پژوهشگران از ایرانیان مهاجر به نیکی یادکرده و آنان را عامل رشد و توسعه فرهنگی و اجتماعی کشورهای شمال و شرق آفریقا در گذر قرن‌های 10 تا 15 میلادی می‌دانستند. ایرانیان به سرعت در ژرفای روح و روان بومیان رسوخ کرده و پادشاهی دادگسترانه و بزرگی  مبتنی بر مساوات، برابری، عدالت، تفاهم و تشریک مساعی (همانند حکومت هخامنشیان در شمال آفریقا) پدید آوردند که در گونه خود بی‌نظیر است. دخالت نکردن ایرانی‌ها در حدیث تلخ بردگی و برده‌داری از موضوعات بسیار درخشان و افتخارآمیز پادشاهی شیرازی‌ها در آفریقا می‌باشد، چراکه ایرانیان با وجود سود سرشار این تجارت ننگین هیچ‌گاه دامن خود را به این کار نیالودند؛ گویی پیام بزرگترین پادشاه ایران‌زمین کورش کبیر در گوش آنان طنین‌انداز بود که می‌فرمود: همه انسان‌ها در سرزمین من آزاد هستند و من تا روزي‌كه زنده هستم نخواهم گذاشت مردان وزنان را به‌نام برده بفروشند و اين رسم زندگي بايد از گيتي رخت بربندد.

    دانش جامعه ايراني و ایرانیان نسبت به تمدن و دولت شيرازي شرق افريقا اندك است.  اخبار اين دولت در منابع قديمي ايراني به میزان کمی انعكاس يافته وتحقيقات دانشمندان غربي نيز در جامعه علمي ما معرفي نشده است. تعداد انگشت‌شماري كتاب و مقاله در پنجاه ساله اخير دراين زمينه ارائه شده وتا حدودي نيز تحولات زنگبار در اين دوره در عطف توجه ايراني‌ها به تاريخ و تمدن شیرازي در شرق آفريقا موثر بوده است.
   با اين حال اين آثار ارزشمند با كم‌توجهي مسئولان فرهنگي ايران مواجه شده‌اند و شايد دليل اين امر نيز تا حدودي بي‌اطلاعي آنان از وجود اين ابنيه ارزشمند در شمال شرقي، شرق و جنوب آفريقا باشد. از اين روي بسيار بجا و مناسب است كه اين آثار تاريخي مهم كه به سبب رطوبت بالاي هواي اين مناطق در حال فرسايش تدريجي مي‌باشند و دولت‌هاي آفريقايي نيز كمبود بودجه را مانع اصلي در تعمير اين ابنيه مي‌دانند، از سوي دست اندركاران سازمان ميراث فرهنگي جمهوري اسلامي ايران و ساير نهادهاي دست‌اندركار، مرمت و بازسازي شوند. تعمير اين عمارت كه هر يك يادگاري از حضور چند هزار ساله ايرانيها در اين بخش از جهان مي‌باشند مطمئناً دستاوردهاي مهمي به دنبال خواهد داشت و با توجه به آنكه سالانه هزاران گردشگر غربي از اين آثار بازديد مي‌كنند مي‌توانند به عنوان اسناد ارزشمند حضور پرافتخار ايرانيها در شرق آفريقا به جهانيان معرفي شوند.

   لازم به یادآوری است كه روابط بازرگاني و تمدني ايران وشرق آفريقا پس از انقراض دولت شيرازي نيز ادامه يافته است. هم‌چنین علاوه بر بناهای متعلق به شيرازيها، عمارات و ساختمان‌هايي نيز در دوره پس از افول حكومت شيرازيها توسط ساير ايرانيان مهاجر احداث شده‌اند. اين آثار تاريخي متعلق به شوشتريها، بلوچ‌ها و ديگر ايراني‌ها در مناطقي همچون زنگبار، مومباسا و كيلوا به چشم مي‌خورند.
پژوهش و گزارش خلاصه مقاله‌ها:

1-دکتر عبدالرسول خیراندیش، استاد تاریخ دانشگاه شیراز
2-دکتر امیربهرام عرب‌احمدی، استاد تاریخ دانشگاه بهشتی

3- دکتر حسنعلی پیشاهنگ، استاد دانشگاه آزاد

برگرفته از : http://ariobarzan.blogfa.com/post-64.aspx

ساخت مقبره حافظ در آفریقا توسط شیرازی ها

شیرازیها برای نشان دادن قدرت و عظمت فرهنگشان در آفریق مقبره ای شبیه به مقبره حافظ بنا نهادند.

به دليل حضور ايرانيان و به ويژه‌ي شيرازي‌ها در جزيره‌ي زنگبار و قدرتي كه داشتند، ميداني در اين جزيره ساخته شده است كه نماد و سمبل آن مقبره‌ي حافظ شيرازي است 

. 

مزن بر دل ز نوک غمزه تيرم
که پيش چشم بيمارت بميرم
نصاب حسن در حد کمال است
زکاتم ده که مسکين و فقيرم
چو طفلان تا کي اي زاهد فريبي
به سيب بوستان و شهد و شيرم
چنان پر شد فضاي سينه از دوست
که فکر خويش گم شد از ضميرم
قدح پر کن که من در دولت عشق
جوان بخت جهانم گر چه پيرم
قراري بسته‌ام با مي فروشان
که روز غم بجز ساغر نگيرم
مبادا جز حساب مطرب و مي
اگر نقشي کشد کلک دبيرم
در اين غوغا که کس کس را نپرسد
من از پير مغان منت پذيرم
خوشا آن دم کز استغناي مستي
فراغت باشد از شاه و وزيرم
من آن مرغم که هر شام و سحرگاه
ز بام عرش مي‌آيد صفيرم
چو حافظ گنج او در سينه دارم
اگر چه مدعي بيند حقيرم

 برگرفته از : http://kilimanjaro.blogfa.com/post-16.aspx

با تشکر از جابر عزیز که این مطلب رو برای نمایش در وبلاگ تهیه کردند.

نوشته شده توسطم امین در روز سه شنبه 4 خرداد 1389 ، ساعت 21:02 .

Posted in: تاریخی