باغ جهان نما و باغ باستانی پاسارگاد ، منتخب 10باغ مقدس در وبسایت نشنال جئوگرافیک

بازهم افنخاری دیگر برای ایران ، یرای پارس و برای شیراز .... افتخاری بزرگ برای مهد تمدن و فرهنگ ، سندی دیگر برای شکوه و عظمت تاریخ غنی و پربار دیار پارس و ایران زمین.

تقریبا همگی ما با نشریه و وبسایت national geographic آشنایی داریم ، مجله ای که معتبرترین مرجع در ارائه مستندات ، تصاویر ، نقشه ها و اطلس های تاریخی ، جغرافیایی و ... می باشد. در این نشریه همه ساله برترین ها در زمینه های مختلفی معرفی می شوند که اینبار نوبت به " 10 باغ  رویایی و مقدس جهان " شد و صد البته باید نامی از باغ های معروف و جهانی ایرانی و بخصوص پارسی برده می شد که این اتفاق افتاد و دو باغ بسیار زیبای جهــــان نمای شیراز و باغ باستانی پاسارگاد در این فهرست جای گرفتند.ابتدا اشاره ای میکنیم به 10 باغ منتخب که از این آدرس   گرفته شده اند :

1. Mt. St. Sepulchre Monastery, Washington, D.C.
2. Japanese Tea Garden, San Francisco, CA
3. Sacred Temple Gardens, Kauai, HI
4. Jardín Etnobotanico, Oaxaca, Mexico
5. Ryoan-ji Rock Garden, Kyoto, Japan
6. Daisenin Teien, Kyoto, Japan

7. Palace Garden, Pasargadae, Iran

8. Jahan Nama Garden, Shiraz, Iran

9. Garden of Gethsemane, Jerusalem, Israel
10. Generalife, Granada, Spain

همانطور که مشاهده می شود نام باغ جهان نما در رده هشتم و باغ باستانی پاسارگاد در رده ی هفتم به چشم میخورد. اما همه ی ما با باغ بسیار زیبای جهان نما کم و بیش آشنایی داریم و باغ باستانی پاسارگاد برایمان نا آشنا هست.بنابراین ابتدا به معرفی این باغ باستانی و مشخصات آن می پردازم و سپس به معرفی باغ جهان نمای شیراز.

پردیس یا باغ های کوروش کبیر

کوروش اولین کسی بود که که درختکاری ردیفی منظم را دستور داد.به دست خود ، زیباترین درخت را مدالهایی جواهرنشان بخشید ، جایزه کشاورزی داد و جشن درختکاری را معمول داشت.بر اساس فعالیت های حفاری و باستان شناسی صورت گرفته در نشان داد که ریشه ی طرح باغ های ایرانی 500 سال نبوده است ، بلکه به 2500 سال پیش و زمان هخامنشیان باز میگردد.

کوروش کبیر دستور داد تا پاسارگاد را بدبن شکل بسازند : شهری با بوستانهای فراوان و مشخصاتی نشیر پارکهای فعلی که آنها را پرادیسوس یا پردیس می نامیدند که در مرکز انها آرامگاهی واقع شده است ، پیرامون آرامگاه قصرهای سلطنتی و درنهایت سایر بناهای ضروری.باغ سلطنتی مهمترین رکن و عنصر پایتخت باشکوه کوروش بود. بقایای بجا مانده از این شهر و فعالیت باستان شناسان و نتایج حاصل موید وجود یک باغ سلطنتی منحصربفرد ، منظم به آبراه های سنگی می باشد که در اطراف این باغ ، تعدای بوستان با شکل منظم و به هم پیوسته قرار گرفته اند. پلان باغ ها بصورت فضایی مستطیل شکل با ابعاد 200*230 متر مربع می باشد.هریک از گوشه های این فضای باز به نقاط عطف مشخص اشاره دارند که در واقع فضای بیرونی را به فضای ساختمانی ربط می دهند . از مشخصات دیگر این بنا می توان به وجود آبراهه های سنگی آبیاری اشاره کرد که بصورت دوتایی در سه طرف فضای اصلی قرار گرفته اند. آبراهه های باریک با پهنای 25 سانتیمتر در هر 14-13 متر به حوضچه های چهارگوش با ابعاد 80 در 80 سانتیمتر مربع برخورد میکنند. 

به یقین این باغ از زیبایی و شکوهی از جنس پاسارگاد و تخت جمشید برخوردار بوده است . برای توضیحات و شرح کامل باغ باستانی پاسارگاد اینجا کلیک کنید.

باغ جهان نما 

باغ جهان‌نما یكی از كهن‌ترین باغهای شیراز است و در نزدیكی آرامگاه حافظ كه در دوران گذشته جزء صحرای جعفرآباد و مصلی بوده واقع شده است. در دوره سلسله آل مظفر و آل اینجو این باغ و دشت زیردست حوالی آن سرسبز و بسیار آباد بوده است. به دو دشت جعفرآباد و مصلی كه همواره پوشیده از باغهای جان‌ نواز و روح‌افزا بوده در اشعار حافظ شیرازی اشاره شده است و از صفا و سرسبزی آن سخن به میان آمده است. باغ جهان‌نما همانند سه باغ مشهور دیگر یعنی باغ ارم و باغ دلگشا و باغ تخت قراچه در دوره آل مظفر و آل اینجو یعنی پیش از یورش تیمور گوركانی به شیراز، در نهایت آبادانی بوده است. «ابن عربشاه» مورخ دوره تیمور در عجایب المقدور این باغ را "زینت الدنیا" نامیده است.

باغ جهان‌نما در هنگام اقامت تیمور گوركانی در شیراز، همچون سایر باغ های نامدار آن دوره مورد توجه واقع شده به طوری كه همانند آن باغ را در اطراف سمرقند -كه موطن اصلی وی بوده است احداث نموده و آن را جهان ‌نما نامیده بود. باغ جهان‌نمای شیراز در دوره صفویه نیز آباد و با اهمیت بوده است.
«شاردن» كه در دوره صفویه شیراز را دیده است می‌نویسد: "دروازه شهر (دروازه قرآن) به خیابان بسیار زیبایی منتهی می‌شود كه دراز و باریك است. در دو سوی این خیابان باغ هایی است كه جبهه آنها در سمت خیابان دویست پا و هریك دارای سر در و مدخل باشكوهی است با طاق نیم گنبدی و بر فراز هر سر در یك كلاه فرنگی ساخته‌اند. درهای باغ از دو سو مقابل هم قرار گرفته و قرینه بودن آنها وضع جالبی به وجود آورده است. در وسط این خیابان حوض مربع شكلی است كه پهنای این حوض به اندازه خیابان است و برای این كه بتوان از دو طرف آن گذشت، سر در باغ های دو سو به اندازه سی پا عقب نشسته است."  از نوشته‌های شاردن و تاورنیه به دست می‌آید كه باغ های طرفین این خیابان یعنی باغ جهان ‌نما و باغ  نو كه در دوره زندیه و قاجاریه تجدید عمارت شده ،همان باغ های دوره صفویه می‌باشد و در آن عهد رونقی تمام داشته است.

پس از سلسله صفوی، در دوره ناامنی كشور، این باغ تقریباً ویران گردیده است.  به روایت میرزا محمد كلانتر فارس در دوره كشمكش بین مدعیان سلطنت، بعد از نادر شاه افشار تا استقرار حكومت كریم خان زند این باغ هم بازسازی شده است. عمارتی كه در وسط باغ قرار گرفته  مربوط به كریم خان زند است . كریم خان زند این باغ را در سال 1185 ه. ق حصار كشی كرد و عمارت مزبور را در وسط آن ساخت و در اطراف عمارت، خیابان كشی‌های زیبا و درختکاری مفصلی ایجاد كرد. طرح این باغ را كریم خان همانند باغ نظر، در داخل باغ، دارای چهار خیابان و در اطراف، دو حوض بزرگ و دو حوض كوچك داده است.
محمد هاشم آصف رستم‌الحكما كه در اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه می‌زیسته، باغ جهان‌نما را بدین نحو وصف كرده است: " در خارج شهر... یك باب سرا بوستان مربع بسیار وسیعی است كه در میانش عمارت چهاردهنه‌ای است و از چهار طرفش حوض های موزون و جدول های پرآب و روان و همه آن باغ پر از سرو موزون و گ لهای رنگارنگ و ریاحین گوناگون و قصر بسیار عالی منقش زرنگاری بر سر درش ساخته و آن سرا بوستان مشرف به باغ دلگشای دیگر... ."

 پس از دوره زندیه، در دوره قاجاریه نیز باغ جهان ‌‌نما یكی از باغ های آباد و باشكوه به شمار می‌رفته است. حاج حسن میرزا حسن فسائی كه در اواسط دوره قاجاریه می‌زیسته، درباره آن می‌نویسد: " باغ جهان‌نما در جانب صبوی شهر شیراز به مسافت میلی كمتر، حضرت كریم خان زند در سال هزار صد و هشتاد و اند، حصاری از آجر و گچ در مقابل بهای سیصد من بذر گندم كشیده، عمارتی معروف به كلاه فرنگی در میان آن از آجر و گچ در نهایت استحكام ساخته كه از صدمه چندین زلزله آسیبی به حصار گچ و عمارت آن نرسیده است، و در داخل باغ چهار خیابان از سروهای آزاد ساخته و تاكنون كه نزدیك به صد و بیست سال از كاشتن آنها گذشته  به خرمی و تنومندی باقی است."
فرصت‌الدوله شیرازی نیز این باغ را چنین وصف نموده است: " باغ جهان ‌نما در برابر باغ  نو واقع شده، بنایش از كریم خان زند است. در وسط حقیقی آن گلگشت عمارتی است هشت گوش، كه درمیانش حوضی است از سنگ مرمر؛ در فضای باغ  نیز دو حوض و آبشارهای بیمر، چهار خیابان دارد كه در آنها سروهای سهی به قطار است و در سایر اراضی آن درختان نارنج و انار، این باغ هم دیوانی بوده." در دوره قاجاریه عمارت باغ محل پذیرایی مهمانان حكومت هم بوده است.

لرد كرزن سیاستمدار انگلیسی كه در دوره قاجاریه شهر شیراز را دیده ، در كتاب «ایران و قضیه ایران»  باغ جهان‌نما را این گونه توصیف كرده است:" در سمت دیگر جاده اصفهان به شیراز قدری بالاتر از حافظیه باغ جهان‌نما است كه درزمان كریم خان باغ وكیل نام داشت و در عهد فتحعلی شاه هنگامی كه او والی فارس بود اسمش را تغییر دادند و عمارتی تابستانی در آنجا ساختند، شامل محوطه محصور در حدود 200 یارد كه حالا چند درخت دارد و رو به خرابی است. در اوایل این قرن عمارت مركزی آن یا كلاه فرنگی وضع مرتبی داشت و مختص اقامتگاه افراد عالی رتبه انگلیس بود از جمله و.سی.جی.ریچ مأمور مقیم بریتانیا در بغداد كه در كردستان اكتشافاتی كرده بود و در5 اكتبر 1821م از مرض وبا درگذشت و در باغ همان جا مدفون شد."
مهدی قلی هدایت مخبر السلطنه در سال 1333 ه.ق  برابر  1915  م. چند روزی را در باغ جهان‌نمای شیراز به سر برده است و می‌نویسد." باغ جهان‌نما در آن زمان به میرزا محمد باقر خان پیشكار قوام تعلق داشته و غالب درختان اطراف باغ انار بوده است."

با تشکر از دوست خوبم جابر عزیز ، که این مطلب رو به من معرفی کردن.

منابع : tebyan.net

flicker.com

panoramio.com

نوشته شده توسط امین در روز سه شنبه ، 21 اردی بهشت 1389 ، ساعت 11:32 .

Posted in: باغ,تاریخی