روزگاری باغ تخت شیراز عروس باغ های ایرانی بود

شاید باورش سخت باشد اما بنایی را که اگر هر کشوری صاحب آن بود به عنوان یکی از عجایب سیاحتی جهان در بوق و کرنا می کرد، پدربزرگان ما چند دهه پیش برای همیشه دخلش را آوردند و نیست نابود کردند؛ بنایی که شباهتی به باغ های معلق بابل داشت و بی نظیر و عجیب بود؛ باغ تخت شیراز با شکوه ترین باغ ایران که از قرن پنجم هجری طی سدهای متمادی شهرتش را حفظ کرد، بنای 9 طبقه این باغ بود. سازندگان باغ تخت هنر طراحی باغ و باغ آرایی را که یکی از کهن ترین هنرهای ایرانیان بوده در باغ تخت به اوجی رسانده بودند که تکرارش ناممکن است.

 حتی پس از گذشت قرن ها از ساخت آن و دهه ها از تخریب آن، تنها با نگاهی به عکس های دوران قاجار می توان اوج شکوه این شاهکار را دریافت. موقعیت طبیعی باغ، بهترین جا برای بنای قلعه ای مستحکم بود؛ قلعه ای نظامی که بعدها جای خود را به تفرجگاهی دلپذیر داد، زیباترین چشم انداز را داشت و در شمال شیراز و در منطقه جعفرآباد توسط اتابک قراچه در 480 هجری قمری بنا شده بود و به همین علت آن را باغ تخت قراچه هم می نامیدند.

باغ تخت شیراز یکی از چهار باغ مشهوری است که ابن عربشاه در«عجایب المقدور» و شرف الدین علی یزدی در «ظفر نامه» پیش از دوره گور کانیان، از آن یاد کرده اند. شرف الدین علی یزدی درباره تیمور گورکانی هنگام ورود به شیراز می نویسد: «در شهر شیراز، حوالی تخت قراچه، مرکز رایت نصرت آیت گشت». تیمور پس از بازگشت به سمرقند به تقلید از باغ معروف شیراز، چهار باغی در حوالی سمرقند ساخت و یکی از آنها را تخت قراچه نامید فرصت الدوله شیرازی- مولف «آثارعجم» یا «شیرازنامه»... در اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری به وضوح و دقت به توصیف آنچه در آن دوران از باغ تخت دیده می پردازد: « از در آن که داخل می شوند بوستانی است، دو خیابان وسیع دارد که در حواشی آنها سروهای دلپسند و چنارهای بلند به قطار است. در ضمن آنها درختان گل و ریاحین بوده و در سایر باغ هر گونه اشجار با اثمارموجود است. در سمت شمال و جنوب حوض آن باغچه هایی پر از نارنج و سرو است».

موقعیت طبیعی باغ، بهترین جا برای بنای قلعه ای مستحکم بود؛ قلعه ای نظامی که بعدها جای خود را به تفرجگاهی دلپذیر داد، زیباترین چشم انداز را داشت و در شمال شیراز و در منطقه جعفرآباد توسط اتابک قراچه در 480 هجری قمری بنا شده بود و به همین علت آن را باغ تخت قراچه هم می نامیدند
فرصت ادامه می دهد: « دو عمارت کلاه فرنگی دارد که دارای ایوان های متعدد است در سمت رو به قبله، هفت طبقه با کاشی های الوان  برپاست و در هر طبقه دورسته پله  به قرینه ساخته اند و از طبقه ای به طبقه دیگر بالا می روند و در میان پله ها از طبقه بالا تا پایین آبشارهای عریضی است که از فراز به نشیب آب می ریزد و در عرصه هر یک از طبقه ها حوض های کشکولی است و میانشان فواره قرار دارد. در دو طرف تالار عمارت به قرینه، ارسی ها و گوشواره ها و ایوان های متعددی ساخته اند به وضع های خوش و طرزهای دلکش. تالار مذکور دو رویه است که روی دیگرش به طرف خلوت و فضایی است که آن هم باغ، مانده است».
پس از تخریب عمارت در قرن پنجم، از دوره آغاز محمد خان قاجار دوباره این باغ گسترده شد و عمارت جدیدی در آن ساختند که «تخت قاجار» نام گرفت و در دوره های بعد تکمیل و مرمت آن ادامه یافت؛ از جمله  در دوره فتحعلی شاه قاجار و حکومت حسینعلی میرزا فرمانفرما در فارس، بخشی از قلعه آن ترمیم شد.
محمد شاه قاجار هم در سال 1360 هجری قمری این عمارت را بازسازی کرد و حوض های و حمام و محوطه و ساختمان هایی به آن اضافه کرد. در «فارسنامه ناصری» درباره افول این باغ و بنای آن آمده: «عمارت تخت از زیور جوانی عاری، روی به پیری گذاشته».
فرصت الدوله هم چنین نگاشته: «هزاران افسوس و دریغ که تمام آن بناها و سراها منهدم شده و در هم ریخته و رشته عمارتشان از هم گسیخته». حدود نیم قرن پیش عمارت باغ تخت به کلی تخریب شده و دیگر از آن خبری نیست.

 برگرفته از آکا ایران
10 مرداد 90 .

Posted in: باغ,تاریخی